اثر میزان و جهت شیب بر رسوب و رواناب سطحی، مطالعه موردی: حوزه آبخیز گنبد

فرسایش، به­علت اثرات فراوان اقتصادی و زیست محیطی همواره دغدغه بزرگی برای کشاورزان، مهندسان و سیاست­‌گذران به‌شمار می‌­آید. از آن‌جایی ­که شیب یکی از شاخص‌­های مهم در فرایند فرسایش می­‌باشد، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تندی و جهت شیب بر تغییرات رسوب و حجم رواناب سطحی در حوزه آبخیز گنبد واقع در شهرستان همدان انجام شد. در این حوضه، در سه دامنه جنوبی، شمالی و شرقی سه کرت استاندارد آزمایشی نصب شد. کرت­‌ها در ابعاد 1.8×24 متر طراحی و در شیب­‌های نسبتا همگن و با مقادیر متفاوت تعبیه شدند. رواناب محتوی رسوب در مخازن ویژه­ای جمع‌­آوری و نمونه‌­برداری شدند. در این خصوص، 16 واقعه بارشی مستقل (1389–1392) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بررسی اثرهای تندی و جهت شیب و همچنین، اثر متقابل آن‌ها با استفاده از آزمایش فاکتوریل در نرم‌­افزار SAS 9.4 انجام شد. نتایج حاکی از معنی‌­داری اثر شیب، جهت آن و همچنین، اثر متقابل آن‌ها در هنگام وقوع رگبار، در میزان حجم رواناب تولیدی می­‌باشد. بر اساس این نتایج، شیب­‌های کوچک باعث معنی­‌داری عامل تندی شیب شده و تاثیر بیشتری نسبت به مقادیر بزرگ‌­تر، در تولید رواناب داشته است. دلیل این امر، پوشش گیاهی متراکم و همچنین، بیشتر بودن میانگین سرعت نفوذ آب در خاک، در شیب­‌های بزرگ‌­تر می­‌باشد. از طرفی، در تولید رسوب، عامل تندی شیب معنی­دار نبوده و جهت شیب نیز فقط در یکی از وقایع بارشی 16­گانه معنی‌­دار بوده است. اثر متقابل آن‌ها نیز در سه واقعه بارشی معنی­‌داری را نشان می‌­دهد.